SÀNG LỌC SƠ SINH LÀ GÌ?

Sàng lọc sơ sinh là gì?

Sàng lọc sơ sinh là xét nghiệm di truyền nhằm phát hiện những bệnh lý liên quan tới nội tiết, rối loạn di truyền và các dị tật bẩm sinh ngay khi trẻ vừa ra đời.

Xét nghiệm sàng lọc sơ sinh giúp phát hiện sớm các bệnh lý ngay trong những ngày đầu bé chào đời và thông qua đó có hướng điều trị kịp thời nhằm giảm tỷ lệ tử vong sơ sinh, giảm tỷ lệ chậm phát triển thần kinh và thể chất, giảm gánh nặng cho gia đình và xã hội.

Ý nghĩa của xét nghiệm sàng lọc sơ sinh

Hiện nay xã hội phát triển, trình độ dân trí và nhu cầu xã hội ngày càng cao, do đó nhu cầu nâng cao chất lượng dân số là vấn đề các quốc gia trên thế giới đều quan tâm. Mỗi em bé sinh ra phải đảm bảo được sự phát triển khỏe mạnh cả thể chất lẫn tinh thần, là niềm hạnh phúc của các gia đình và là nền tảng cho sự phát triển của đất nước.

Quy trình xét nghiệm sàng lọc sơ sinh

Sàng lọc sơ sinh được thực hiện bằng cách lấy máu gót chân ở trẻ sơ sinh từ ngày 2 đến ngày 6, tốt nhất là trong khoảng 24-48 giờ sau sinh. Với trường hợp các bé sinh non, thiếu cân, thì nên tiến hành lấy máu gót chân trước ngày thứ 20. Các trẻ phải truyền máu sau sinh thì lấy máu sau 3 tháng.

Theo nguyên tắc, máu ở bất kì bộ phận nào trên cơ thể bé cũng có thể tiến hành xét nghiệm. Tuy nhiên, thông thường, các bác sĩ sẽ lấy máu gót chân do bộ phận này có lượng máu dồi dào, đáp ứng đủ lượng máu cần để xét nghiệm. Hơn nữa, gót chân cũng là phận kém nhạy cảm hơn các bộ phận khác nên khi chích lấy máu sẽ ít đau hơn.

Sàng lọc sơ sinh có thể phát hiện bệnh gì?

Các rối loạn chuyển hóa được phát hiện thông qua sàng lọc sơ sinh có thể bao gồm rất nhiều triệu chứng liên quan đến các cơ quan chức năng khác nhau của cơ thể. Số lượng các bệnh có thể phát hiện sớm bằng xét nghiệm sàng lọc sau sinh có thể khác nhau tùy theo yêu cầu và điều kiện trang thiết bị của phòng xét nghiệm.

Về tổng thể, sàng lọc sau sinh có thể phát hiện các bệnh quan trọng dưới đây:

Rối loạn nội tiết – Endocrine Disorders

Rối loạn nội tiết xảy ra khi có vấn đề với lượng hormone (chất truyền tin hóa học trong cơ thể chúng ta). Các hormone quan tâm được gọi là Hormone kích thích tuyến giáp (TSH) và 17-hydroxyprogesterone (17OH). Các rối loạn nội tiết được xác định với sàng lọc trẻ sơ sinh là suy giáp bẩm sinh và tăng sản tuyến thượng thận bẩm sinh tương ứng.

>>> Bệnh suy giáp bẩm sinh

Đây là bệnh lý bẩm sinh của tuyến giáp nằm ở vùng cổ, làm giảm khả năng tổng hợp các nội tiết tố của tuyến giáp. Với trẻ sơ sinh, suy giáp có các biểu hiện như vàng da kéo dài, bú ít, chậm lên cân, ngủ nhiều, ít linh hoạt, táo bón… Nếu không được điều trị, suy giáp có thể dẫn tới đần độn, kém phát triển thể chất. Nếu bệnh được phát hiện sớm trong giai đoạn sơ sinh, điều trị sẽ hiệu quả và giúp trẻ phát triển bình thường cả về thể chất và trí tuệ.

>>> Tăng sản tuyến thượng thận bẩm sinh

Bệnh lý này là bệnh lý của một tuyến nằm phía trên thận, khiến tuyến thượng thận tăng hoạt động, dẫn tới rối loạn các chất điện giải trong cơ thể, làm tăng các nội tiết điều khiển hệ sinh dục. Nếu bệnh ở thể nặng có thể gây tử vong ở trẻ sơ sinh. Tăng sản tuyến thượng thận bẩm sinh thể nhẹ được biểu hiện bằng sự bất thường ở bộ phận sinh dục của trẻ gái. Nếu không điều trị sớm, trẻ có thể bị dậy thì sớm hoặc nguy hiểm hơn là đe dọa tính mạng do bị rối loạn điện giải.

Thiếu men G6PD – G6PD Deficiency

Thiếu G6PD là một tình trạng di truyền trong đó cơ thể không có đủ enzyme glucose-6-phosphate dehydrogenase, hoặc G6PD, giúp các tế bào hồng cầu (RBCs) hoạt động bình thường.

Sự thiếu hụt này có thể gây thiếu máu tán huyết (phá vỡ tế bào hồng cầu sớm), thường là sau khi tiếp xúc với một số loại thuốc, thực phẩm hoặc thậm chí là nhiễm trùng.

Enzyme G6PD có tác dụng giúp màng hồng cầu bền vững. Bệnh lý này xảy ra do sự bất thường trên nhiễm sắc thể X và thường gặp ở bé trai. Trẻ sơ sinh bị thiếu men G6PD bị vàng da. Mặc dù bệnh lý này không thể chữa khỏi nhưng nếu được chẩn đoán sớm sẽ chủ động tránh được các hậu quả của bệnh.

Galactosemia

Galactosemia xảy ra khi một loại enzyme cụ thể (một loại protein) trong cơ thể, được gọi là galactose-1-phosphate uridyltransferase (GALT), không thể phân giải galactose (một loại đường có trong sữa). Khi enzyme này không hoạt động chính xác, galactose sẽ tích tụ trong cơ thể và gây ra các vấn đề về sức khỏe. Rối loạn này được quản lý thông qua điều trị phòng ngừa chế độ ăn uống.

Rối loạn chuyển hóa – Metabolic Disorders

Rối loạn chuyển hóa xảy ra khi có vấn đề với cách cơ thể chúng ta phân giải thức ăn thành các thành phần đơn giản hơn, bao gồm protein, chất béo và carbohydrate.

Các rối loạn chuyển hóa được nhóm thành ba loại:

• Rối loạn axit amin
• Rối loạn oxy hóa axit béo
• Rối loạn axit hữu cơ.

Trong thực tế, hơn 20 rối loạn chuyển hóa sẽ được lựa chọn để tiến hành sàng lọc sơ sinh. Những rối loạn chuyển hóa này rất hiếm nhưng có thể đe dọa đến tính mạng nếu điều trị phòng ngừa chế độ ăn uống cũng như dùng thuốc không được sử dụng sớm từ khi trẻ còn nhỏ.

Ngoài ra, sàng lọc sơ sinh còn giúp phát hiện rất nhiều bệnh khác nhau ở trẻ sơ sinh liên quan tới đường tiêu hóa, hô hấp, thần kinh… tùy vào các chỉ số cũng như sự quan tâm của cha mẹ.

Ngoài xét nghiệm máu, các phương pháp sàng lọc sau sinh khác có thể được tiến hành nhằm phát hiện trẻ sơ sinh bị mất thính lực và bệnh tim bẩm sinh nguy kịch. Những xét nghiệm này cũng được thực hiện ngay sau khi sinh.

• Kiểm tra thính giác sử dụng tai nghe và cảm biến để xác định xem tai trong hoặc não của bé có phản ứng với âm thanh hay không.
• Kiểm tra bệnh tim bẩm sinh, được gọi là oxy hóa xung, sử dụng cảm biến trên da để đo lượng oxy trong máu. Mức oxy thấp cho thấy trẻ sơ sinh có thể có vấn đề về tim. Các xét nghiệm đo oxy hóa thính giác và xung là không đau và có thể được thực hiện trong khi em bé đang ngủ.

Bệnh tim bẩm sinh – Congenital Heart Defects

Theo thống kê, tần suất mắc bệnh tim bẩm sinh vào khoảng 9/1000 ca sinh. 25% trong số đó mắc bệnh lý tim bẩm sinh nặng và cần can thiệp sớm trong giai đoạn đầu đời. Những trẻ bị tim bẩm sinh nặng thường có tình trạng lâm sàng bình thường trong vài ngày đầu sau sinh. Hầu hết các trẻ này bị giảm oxy máu nhưng khám lâm sàng không phát hiện, cũng như nghe tim không thấy sự bất thường.

Bệnh khiếm thính bẩm sinh

Bệnh khiếm thính bẩm sinh có tần suất mắc là 1 – 2/1000 ca sinh. Bệnh lý này khiến trẻ bị chậm nói, chậm phát triển trí não. Nếu như được phát hiện và can thiệp sớm ngay khi mới 1 tháng tuổi thì trẻ có thể phát triển bình thường.

Kết luận

Qua các thông tin nêu trên, chúng ta đã có được các thông tin rõ ràng cho câu hỏi Sàng lọc sơ sinh là gì? và có thể nhận thấy rằng sàng lọc sơ sinh gồm các thăm khám sau sinh, xét nghiệm máu và các biện pháp kỹ thuật chẩn đoán không xâm lấn giúp phát hiện sớm các bất thường bẩm sinh. Từ đó, trẻ được điều trị sớm, giảm tỷ lệ tử vong, phòng ngừa các hậu quả nặng nề của bệnh và cải thiện tương lai của trẻ.

Điều quan trọng cần nhớ là sàng lọc sơ sinh chỉ là xét nghiệm sàng lọc. Nếu đứa trẻ sơ sinh không vượt qua các xét nghiệm sàng lọc sau sinh, hoặc có kết quả sàng lọc sơ sinh bất thường, điều đó không có nghĩa là đứa trẻ đó có tình trạng này. Kết quả xét nghiệm sàng lọc sơ sinh chỉ có nghĩa là phải làm thêm các xét nghiệm liên quan để tìm hiểu xem đứa trẻ có thực sự bị mắc các rối loạn di truyền.

Tài liệu tham khảo

• Newborn Screening – Wikipedia
• Newborn Screening Portal – CDC
• What is newborn screening? – NIH
• Newborn Screening – Medline Plus
• Newborn Blood Screening Test
• Newborn Screening – PerkinElmer

Hương Giang (tổng hợp)
www.xetnghiemadnchacon.com